Miasteczko liczące ok. 3700 mieszkańców, leży przy szosie wiodącej z Krosna do Sanoka. Jest siedzibą władz gminy.

Miejscowość lokowana 15 marca 1376 r. na prawie magdeburskim przez księcia Władysława Opolczyka na gruntach wsi Lezin i Czysna. Dokument lokacyjny wystawiony w Sanoku otrzymał Mikołaj, syn Rejmana, który został pierwszym wójtem. Miasto pierwotnie nazywało się Ladisslauia. Natomiast nazwa „Rymanów” pojawiła się po raz pierwszy w 1415 r.

Dzięki sprzyjającemu położeniu na wzgórzu, na przecięciu szlaku handlowego wiodącego z Węgier z traktem Biecz – Sanok dynamicznie się rozwijało. Było miastem prywatnym. Od początku XV w. przez dwa stulecia znajdowało się w rękach Sienieńskich. W połowie XVI w. Zbigniew Sienieński przeszedł na kalwinizm i Rymanów na krótko stał się silnym ośrodkiem reformacji. Ostatnimi jego właścicielami byli Anna i Stanisław Potoccy, którzy swoją działalnością spowodowali znaczny rozwój gospodarczy całej okolicy.

Dwudziestolecie międzywojenne to czas odbudowy Rymanowa po zniszczeniach spowodowanych I wojną światową (m.in. spłonęła południowa drewniana zabudowa rynku z podcieniami). W tym właśnie okresie wybudowano ważne dla rozwoju gospodarczego, kulturalnego i społecznego obiekty, które do dziś pełnią istotną rolę.

Były to: szkoła, budynek „Sokoła” (obecnie kino) i stadion sportowy. W miasteczku rozwinął się przemysł skórzany i handel dewocjonaliami. Rymanowskie masarnie zyskały sławę nie tylko w regionie, ich wyroby znane były w Berlinie, Pradze, Wiedniu.

Dynamiczny rozwój miejscowości przerwała II wojna światowa. W okresie okupacji Niemcy utworzyli tutaj obóz dla jeńców wojennych. Do 1942 r. zmarło w nim ok. 10 000 osób. W 1942 r. istniało tu również getto skupiające Żydów z Rymanowa i pobliskich

miejscowości. Jego mieszkańcy trafi li w większości do obozu zagłady w Bełżcu.

Z Rymanowa pochodził wybitny fizyk Izaak Izydor Rabi, współtwórca radaru i bomby atomowej, laureat nagrody Nobla w 1944 r.

Mimo ogromnych zniszczeń wojennych w miasteczku zachowało się kilka wartych obejrzenia zabytków. Rynek otaczają - od strony północnej i wschodniej - dziewiętnastowieczne kamienice mieszczańskie.

Ponadto warto zobaczyć dwór szlachecki z XIX w. oraz stare kamienne kapliczki przydrożne, przypominające o tradycjach kamieniarskich tego regionu.

Na przestrzeni wieków Rymanów znajdował się na terenie zamieszkałym przez kilka nacji. W okolicznych wsiach oprócz Polaków mieszkali Łemkowie, a w samym mieście do czasów II wojny światowej blisko 1/3 mieszkańców stanowili Żydzi. Do dzisiaj w krajobrazie miejscowości zachowały się pamiątki związane z kulturą i religią

dawnych mieszkańców.

KOŚCIÓŁ PW. ŚWIĘTEGO WAWRZYŃCA

Barokowy, wybudowany w latach 1779-1781 na miejscu starego, drewnianego. Fundatorem kościoła był wojewoda wołyński Józef Ossoliński, którego sarkofag znajduje się w podziemiach. Wnętrze jest bogato wyposażone w zabytki z XVI-XX wieku. Ołtarz główny wykonał w końcu XIX wieku Józef Aszklar, snycerz z Lubatowej. Centralne miejsce zajmuje obraz przedstawiający Matkę Bożą Bolesną z Chrystusem zdjętym z krzyża. Tradycja mówi, że został on ofiarowany parafii przez króla Władysława Jagiełłę. W bocznej kaplicy kościoła znajduje się renesansowy nagrobek przyścienny dziedzica rymanowskiego Jana Sienieńskiego, jego żony Zofii oraz ich pięciu synów i ośmiu córek, z 1580 roku. Wykonany jest z alabastru i posadowiony na wysokim cokole z piaskowca.

U dołu na marmurowej tablicy wyryto wiersz Mikołaja Reja „Na groby”.

Obok kościoła znajduje się zabytkowa plebania, wieża i dzwonnica z dzwonami, na których widnieje data 1505 r.

SYNAGOGA

Kamienna budowla wzniesiona na przełomie XVI i XVII wieku, jest najstarszą bożnicą na Podkarpaciu. Pierwotnie była zapewne wkomponowana w system obronny Rymanowa.

W północno-zachodnim narożniku synagogi znajduje się niewielka, okrągła wieża, częściowo wtopiona w bryłę budynku. Od strony południowej do gmachu dobudowany był babiniec (sala modlitewna dla kobiet), który rozebrano po II wojnie światowej.

Wewnątrz sali głównej znajduje się monumentalna, 4-filarowa bima – miejsce, gdzie czytano Torę. We wnętrzu bożnicy zachowały się fragmenty malowideł i hebrajskich inskrypcji. W pobliżu synagogi znajdował się dom rabina.

W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w bożnicy magazyny: najpierw zrabowanego Żydom mienia, a później zboża. W czasie działań wojennych w 1944 r. budowla została poważnie uszkodzona. Po wojnie rozebrano dach nad salą główną, co spowodowało szybką dewastację budynku.

Dziś rymanowska synagoga jest najważniejszym, obok cmentarza, miejscem pamięci o Żydach z Rymanowa, którzy przez wieki współtworzyli historię miasta.

Obecnie jest częściowo odremontowana, a jej właścicielem jest Congregation Menachem Zion.

DOM DR BIELECKIEGO

Budynek został zaprojektowany i zbudowany przez architekta Walentego Kruczkowskiego w latach 1884-1885 w stylu willi szwajcarskich, z elementami "stylu zakopiańskiego".

Budowę domu zamówiła firma naftowa z przeznaczeniem na pensjonat dla swoich pracowników. Po jej bankructwie budynek kupił dr Ignacy Bielecki, który mieszkał tu   i praktykował  przez prawie 70 lat.

Ignacy Bielecki (1862-1963) był wielkim społecznikiem i lekarzem, którego działalność została uhonorowana wieloma odznaczeniami państwowymi i resortowymi. Oprócz funkcji lekarza okręgowego w Rymanowie (1901-1937), pełnił funkcję przewodniczącego Związku Lekarzy Okręgowych Małopolski (1923-1939). Był inicjatorem, współzałożycielem i długoletnim przewodniczącym Zarządu Kółek Rolniczych (1919 - 1949). Przewodniczył Zarządowi Towarzystwa Zaliczkowego (1900 - 1939). Był współzałożycielem i prezesem Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (1907-1949).

Radnym miejskim, prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej (1895-1919). Zawodowo pracował do setnego roku życia.

KALWARIA RYMANOWSKA

Leży na wzniesieniu o wysokości 416 m n.p.m. noszącym tą samą nazwę.

Na szczycie, co najmniej od 1745 r. znajdowała się murowana, pokryta dachówką Kaplica Grobu Pańskiego. Ufundowana została jako wotum dziękczynne za powrót do zdrowia wojewody Ossolińskiego.

Pod koniec XIX w. Anna i Stanisław Potoccy na stokach wzniesienia ufundowali Drogę Krzyżową, która częściowo została zniszczona we wrześniu 1944 r. Dopiero w 1981r. parafia dostała zgodę na odbudowę kaplicy i kapliczek. Do dzisiejszych czasów tylko w trzech stacjach zachowały się oryginalne płaskorzeźby. Pod krzyżem XII stacji został wmurowany kamień, który ksiądz Franciszek Mróz, ówczesny proboszcz parafii, przywiózł z pielgrzymki na Monte Cassino.

Podczas okupacji niemieckiej na wschodnim stoku wzgórza eksploatowany był kamieniołom. W tym miejscu znajduje się obecnie sztucznie utworzona grota z figurą Matki Boskiej z Lourdes. Na zachodnim stoku Kalwarii na cmentarzu cholerycznym zachowała się kapliczka z 1831 r. Ze wzgórza Kalwaria roztacza się wspaniały widok na Doły Jasielsko- Sanockie i Wzgórza Rymanowskie.

OCHRONKA ŚW. JÓZEFA

Ochronka św. Józefa prowadzona jest przez Siostry Służebniczki z Zakonu Najświętszej Marii Panny. Siostry przybyły do Rymanowa ze Starej Wsi pod koniec XIZ wieku, zaś sam budynek powstał w 1902 roku ze składek mieszkańców, wsparcia rodziny hrabiów Potockich i kosztów własnych Zgromadzenia.

Jest to dom murowany, parterowy z osobną fasadą zwieńczoną krzyżem. W ogrodzie przed budynkiem stoi pomnik Błogosławionego Edmunda Bojanowskiego, założyciela  Zgromadzenia, projektu siostry Augustyny Marek ze Starej Wsi, wzniesiony w 2000 roku.

Siostry zajmowały się kościołem, biednymi dziećmi, pracowały z młodzieżą stowarzyszoną w Akcji Katolickiej, prowadziły kursy kroju i szycia oraz haftu artystycznego.

W latach 60-tych przedszkole upaństwowiono, ale Zgromadzenie nie przerwało swojej działalności. W 1990 roku w wyniku przemian politycznych Zgromadzenie odzyskało budynek ochronki, w którym dalej  prowadzone jest przedszkole publiczne.

BUDYNEK PTG SOKÓŁ

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Rymanowie założono w 1907 roku z inicjatywy doktora Ignacego Bieleckiego - postaci znanej i niezwykle zasłużonej dla Rymanowa i jego mieszkańców. Była to organizacja o charakterze sportowym, patriotycznym i parawojskowym.  Do dziś zachował się sztandar z napisem „Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Rymanowie 1909” z hasłem „W jedności siła”.

W 1923 roku staraniem mieszkańców i ze składek społeczeństwa wybudowano dom Sokoła, który był ośrodkiem życia kulturalnego miasta. Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" było najliczniejszą organizacją społeczną w międzywojennym Rymanowie.

W 1949 roku Polskie Towarzystwo „Sokół” w Rymanowie zlikwidowano. Budynek przeznaczono na cele publiczne. W latach 50-tych uruchomiono tu kino pod nazwą "Wyzwolenie", które później przemianowano na "Irys". Obecnie nosi nazwę „Sokół”.

Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Rymanowie reaktywowało swoją działalność w 1992 roku.

Obecnie w budynku Sokoła, oprócz kina, mieści się Regionalna Izba Historyczna. W jej zbiorach znajdują się zabytkowe dokumenty, stare zdjęcia, sztandar i mundur sokoli oraz sprzęty gospodarstwa domowego.

DWÓR POTOCKICH

Dwór wzniesiony w 1826 r. dla właścicielki Rymanowa Zofii Skórskiej wg projektu jej brata Piotra Signo, znanego lwowskiego architekta pochodzenia włoskiego.

Dwór od 1873 r. należał do Stanisława i Anny z Działyńskich Potockich, założycieli Rymanowa Zdroju. Potoccy zapisali się w pamięci Rymanowian nie tylko jako posiadacze ziemscy, lecz także jako ludzie zaangażowani w przemiany społeczne. Z inicjatywy obojga powstało w 1874 r. w Rymanowie Towarzystwo Zaliczkowe, a później Kółko Rolnicze.

Za wielkim Staraniem Anny i Stanisława Potockich w 1883 r. założono Towarzystwo Tkackie w Kor-czynie, co wydatnie przyczyniło się do rozwoju przemysłu tkackiego w regionie. Hr. Stanisław Potocki był także założycielem Straży Pożarnej w Rymanowie.

W latach 1874-1884 we dworze mieściła się szkółka rzeźbiarska dla chłopców i koronkarska dla dziewcząt  były to pierwsze na ziemiach polskich szkoły zawodowe rzemiosła artystycznego. W czasie epidemii cholery w 1874 r. dwór pełnił rolę lecznicy.

Zniszczony podczas I wojny światowej, potem zmodernizowany, spłonął we wrześniu 1944 r. Nie zachowały się żadne z cennych obrazów i pamiątek. Po wojnie odbudowany, obecnie siedziba Nadleśnictwa.

Jest to budynek murowany, na rzucie prostokąta, parterowy z piętrową częścią środkową i mieszkalnym poddaszem. Trójosiową część środkową elewacji poprzedza portyk o czterech kolumnach dźwigających balkon. Wnętrze dwutraktowe, przedzielone korytarzem.

W części południowo  zachodniej budynku znajdowała się kaplica z zachowaną do dziś wnęką ołtarzową.

Do dworu przylega park krajobrazowy z mieszanym drzewostanem zachowanym od XIX wieku.

CMENTARZ KATOLICKI

Cmentarz katolicki w Rymanowie jest jedną z najstarszych czynnych nekropolii w Europie. Założony nie później niż w 1778 r., jest o 8 lat młodszy od cmentarza Łyczakowskiego i o 12 od warszawskich Powązek. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z początku XIX wieku, są to groby rodziny Skórskich – ówczesnych właścicieli Rymanowa. W południowo-wschodniej części cmentarza mieści się kwatera rodziny Potockich z mogiłą hr. Anny z Działyńskich Potockiej oraz jej najstarszych synów Jana i Józefa, ich żon i niektórych wnuków. Rozsiane po świecie groby pozostałych członków

rodziny symbolizują pamiątkowe tablice.

Na uwagę zasługują także groby proboszczów rymanowskich, rodziny Bieleckich i Stanisława Mistygacza - rymanowskiego bohatera, żołnierza wojny obronnej z 1939 r. W południowo-zachodniej części nekropoli znajdują się żołnierskie mogiły zbiorowe z okresu I wojny światowej i kampanii wrześniowej 1939 r.

Od 2005 roku Stowarzyszenie „Nasz Rymanów” prowadzi działania mające na celu renowację najstarszych pomników nagrobnych. Co roku, w dniu Wszystkich Świętych, prowadzona jest kwesta na ten cel.

CMENTARZ ŻYDOWSKI

Powstał w drugiej poł. XVI wieku. Do dziś zachowało się kilkaset nagrobków. Najstarsza spośród odczytanych macew (kamieni nagrobnych) pochodzi z 1619 r., co stawia rymanowski cmentarz żydowski na piątym miejscu w Polsce pod względem wieku nagrobków.

W centralnej części znajdują się dwa ohele. W jednym pochowany jest cudotwórca cadyk Cwi Hirsz (1788 -1847) i jego syn cadyk Józef Friedman (zm. 1913). W drugim, starszym, spoczywa znany jasnowidz i uzdrowiciel, cadyk Menachem Mendel (1745 -1812) oraz jego żona.

Oba ohele są miejscem pielgrzymek Żydów z całego świata. Zostawiają oni tutaj modlitwy i kwitełech - prośby spisane na niewielkich karteczkach. Na krawędzi wzgórza, od strony Posady Górnej, znajduje się kwatera wojskowa z czasów I wojny światowej, na terenie której spoczywają Żydzi walczący w armii austriackiej, polegli w okolicach

Rymanowa.

W czasie II wojny światowej wiele nagrobków zostało zniszczonych przez Niemców, którzy używali ich do utwardzania i budowy dróg.

Właścicielem cmentarza jest Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, www.fodz.pl.

CMENTARZ JEŃCÓW RADZIECKICH

W najbliższym otoczeniu dworu rosną jesiony wyniosłe, lipy, jałowce, klony, jawory. W parku dominują graby. Najciekawsze w drzewostanie są derenie jadalne.

Od września 1939 roku Rymanów znalazł się pod okupacją niemiecką i wcielony został administracyjnie do Generalnego Gubernatorstwa. Wiosną 1940 na terenie majątku Potockich przy obecnej ulicy Osiedle na zlecenie władz niemieckich rozpoczęto budowę obozu. Miał on być pierwotnie miejscem stacjonowania pułku artylerii Wehrmachtu,    a później tj. po agresji Niemiec na ZSRR latem 1941roku, stał się więzieniem dla przywożonych tu jeńców z Armii Czerwonej. Przez obóz przewinęło się kilkanaście tysięcy oficerów i żołnierzy, których trzymano w nieludzkich warunkach. Ciasnota, brak urządzeń sanitarnych i opieki medycznej, a przede wszystkim głód i niewolnicza praca powodowały wysoką śmiertelność wśród więźniów.

Późną jesienią 1941 roku w rymanowskim obozie wybuchła epidemia tyfusu plamistego. Dziennie umierało nawet po 100 osób, których ciała grzebano na powstającym właśnie wtedy cmentarzu. W wyniku epidemii choroby trwającej do lutego 1942 roku zmarło ok. 8 000 jeńców oraz kilkudziesięciu mieszkańców Rymanowa i okolicznych wsi.

Obóz jeniecki w Rymanowie istniał niespełna rok. Ocenia się, że w wyniku nieludzkiego traktowania i tyfusu zmarło ponad 10 000 ludzi.

Nie ma już śladów po obozie. Dziś stoją tu domy i hale fabryczne. Tylko tutejszy cmentarz zawsze przypominał będzie ten bolesny epizod z wojennej historii Rymanowa.